آیه 107 سوره یونس

وَ إِنْ يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلا كاشِفَ لَهُ إِلاَّ هُوَ وَ إِنْ يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلا رَادَّ لِفَضْلِهِ يُصِيبُ بِهِ مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ (107)

وَ إِنْ يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ: و اگر برساند خداى تعالى به تو ضررى از بلاء و شدت و مرض و محنت. فَلا كاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ: پس نيست قادرى در عالم وجود بر دفع آن مگر ذات قادر سبحانى، يعنى احدى قوه و قدرت ندارد بر كشف ضرّ و مكروه مگر ذات خداى متعال. وَ إِنْ يُرِدْكَ بِخَيْرٍ: و اگر اراده فرمايد تو را به خيرى از صحت جسم و نعمت و فراوانى و راحتى. فَلا رَادَّ لِفَضْلِهِ‌: پس نيست مانعى مر فضل الهى را، يعنى احدى قدرت ندارد بر منع فضل سبحانى.

يُصِيبُ بِهِ مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ‌: مى‌رساند به آن خير و فضل هر كه را بخواهد و حكمت و مصلحت اقتضا نمايد. وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ‌: و ذات احديت خداوندى آمرزنده گناهان بندگان را كه مستحق آمرزش باشند، مهربان است به ايشان به اعطاء ثواب و علوّ درجات در آخرت.

تنبيه- چون در آيه سابقه بيان فرمود كه غير خداوند متعال قادر بر نفع و ضرر نخواهد بود، در اين آيه شريفه بيان نمايد كه ذات سبحانى قدرت تامه دارد بر نفع و ضرر و ايصال خير؛ و ذكر اراده در خير، و مس در ضرّ تنبيه باشد بر آن كه ايصال خيرات مراد بالذات و وصول ضر به حكمت و مصلحتى است خاصه كه:

يا اثر مقدمات اختياريه بنده، يا تخفيف گناه گذشته، يا جزاى عمل ناشايسته، يا علو درجه مى‌باشد.

قُلْ يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنْ كُنْتُمْ فِي شَكٍّ مِنْ دِينِي فَلا أَعْبُدُ الَّذِينَ تَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ لكِنْ أَعْبُدُ اللَّهَ الَّذِي يَتَوَفَّاكُمْ وَ أُمِرْتُ أَنْ أَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ (104) وَ أَنْ أَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفاً وَ لا تَكُونَنَّ مِنَ الْمُشْرِكِينَ (105) وَ لا تَدْعُ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا يَنْفَعُكَ وَ لا يَضُرُّكَ فَإِنْ فَعَلْتَ فَإِنَّكَ إِذاً مِنَ الظَّالِمِينَ (106) وَ إِنْ يَمْسَسْكَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلا كاشِفَ لَهُ إِلاَّ هُوَ وَ إِنْ يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلا رَادَّ لِفَضْلِهِ يُصِيبُ بِهِ مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ (107)

ترجمه‌

بگو اى مردمان اگر باشيد در شكّ از دين من پس نمى‌پرستم آنانرا كه مى‌پرستيد از غير خدا ولى مى‌پرستم خدائيرا كه ميميراند شما را و مأمور شدم كه باشم از گروندگان‌

و آنكه مستقيم كن توجّهت را بدين كه ثابت باشى بحقّ و مباش البتّه از مشركان‌

و مخوان از غير خدا آنچه نفع نمى‌بخشد تو را و ضرر نميرساند تو را پس اگر بجا آوردى همانا تو در آنهنگام باشى از ستمكاران‌

و اگر برساند تو را خدا ضررى پس نيست دفع كننده‌اى مر آنرا مگر او و اگر بخواهد براى تو خيرى را پس نباشد منع كننده‌اى مر فضل او را ميرساند آنرا بهر كس ميخواهد از بندگانش و او است آمرزنده مهربان.

تفسير

پيغمبر اكرم پس از ارشاد و انذار كفّار كه مستفاد از آيات سابقه بود مأمور شد از جانب خداوند كه دين خود و آباء گرامش را بعالميان اظهار فرمايد تا اگر شكّى در اعتقاد آنحضرت و حقّيّت دين او داشته باشند رفع شود چون حقّ به اظهار و بيان واضح و آشكار ميشود لذا صريحا نفى شرك و اقرار بتوحيد فرمود با اشاره بآنكه اختيار حيات در كف قدرت الهى است اگر خواسته باشد تمام مردم را در يك آن ميميراند و آنكه از طرف خداوند مأمور شده است به اختيار دين حق و استقامت در آن و توجّه تام و تمام بآن بدون ميل بباطل و شرك بنابراين آيه دوم عطف است بر ما سبق نهايت آنكه تصريح شده است در آن بلفظ امر براى افاده تاكيد و رفع شبهه دلالت‌

جلد 3 صفحه 55

آن بر وجوب تا كفار بدانند مأموريّت حضرت نسبت به استقامت و جدّيّت تام در ترويج دين حق حتمى است گويا فرموده و گفته شد بمن كه استقامت كن بتمام همّت و توجّه قلب براى رواج دين حقّ و محو باطل و نفى شرك و در آيه سوم اشاره شده است بعلّت نهى از شرك كه بى‌فائده بودن است در دنيا براى عجز خدايان باطل از كمك نمودن نسبت به پرستش كنندگان خودشان خواه ايصال نفع باشد خواه دفع ضرر و استحقاق عقوبت است در آخرت براى آنكه شرك ظلم بزرگى است و معلوم است كه خطاب اگر چه در ظاهر متوجّه به پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم است ولى مقصود مردمند چنانچه قمّى ره فرموده و در آيه چهارم تصريح شده است بآنكه در ملك وجود مؤثرى جز اراده الهى نيست و رادع و مانعى ندارد پس بايد با او ساخت و از غير او به او پرداخت و اينكه در ضرر تصريح به اراده نشده است با آنكه ايصال و مس ملازم با اراده است براى اشاره بآنستكه اراده الهى اوّلا و بالذّات بخير تعلّق دارد و اينكه احيانا بمقابل آن متعلّق ميشود باقتضاء عمل و كسب بندگان است و اينكه از ضمير راجع به خير عدول به اسم ظاهر كه فضل است شده براى اشاره بآنستكه هر خيرى كه از خداوند به خلق عائد شود فضل است چون بنده بواسطه عمل حقّى بر خدا پيدا نميكند و معناى استحقاق بعمل قابليّت براى تفضّل است چنانچه قبلا بيان و تحقيق شده و اراده الهى بهيچ وجه تخلّف از مراد پيدا نميكند و ردّ آن ممكن نيست و دائما فيض از مبدء فيّاض بر وفق حكمت و مشيّت بموادّ قابله ميرسد و متعقّب برحمت در نتيجه طاعت و مغفرت در صورت معصيت است اگر مقرون بتوبه و انابه شود انشاء اللّه تعالى.

وَ إِن‌ يَمسَسك‌َ اللّه‌ُ بِضُرٍّ فَلا كاشِف‌َ لَه‌ُ إِلاّ هُوَ وَ إِن‌ يُرِدك‌َ بِخَيرٍ فَلا رَادَّ لِفَضلِه‌ِ يُصِيب‌ُ بِه‌ِ مَن‌ يَشاءُ مِن‌ عِبادِه‌ِ وَ هُوَ الغَفُورُ الرَّحِيم‌ُ (107)

و ‌اگر‌ خداوند ضرري‌ متوجه‌ فرمود بتو و تماس‌ پيدا كردي‌ احدي‌ قدرت‌ ‌بر‌ رفع‌ ‌آن‌ ضرر ندارد مگر ‌خود‌ ‌او‌ و ‌اگر‌ خيري‌ و تفضلي‌ بتو اراده‌ فرمود كسي‌ قادر نيست‌ ‌بر‌ جلوگيري‌ و ردّ ‌آن‌ تفضل‌ و اصابه‌ ميفرمايد خير و فضل‌ ‌خود‌ ‌را‌ بهر ‌که‌ بخواهد و حكمتش‌ تقاضا كند ‌از‌ بندگانش‌ و ‌او‌ ‌است‌ آمرزنده‌ گنه‌كاران‌ و ترحم‌كننده‌ ببندگان‌.

جلد 10 - صفحه 473

‌اينکه‌ ‌آيه‌ شريفه‌ راجع‌ بمسئله‌ توحيد افعالي‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌هر‌ چه‌ نفع‌ و ضرر بانسان‌ و ‌غير‌ انسان‌ متوجه‌ شود ‌از‌ جانب‌ ‌او‌ ‌است‌ و احدي‌ قدرت‌ ‌بر‌ جلب‌ نفعي‌ ‌ يا ‌ دفع‌ ضرري‌ ‌از‌ ‌خود‌ و ‌غير‌ ‌خود‌ ندارد

]

(آیه 107)- در اینجا نیز تنها به جنبه نفی قناعت نمی‌کند، و علاوه بر جنبه نفی روی جنبه اثبات نیز تکیه کرده، می‌گوید: «و اگر ناراحتی و زیانی خدا به تو رساند (خواه برای مجازات باشد و یا به خاطر آزمایش) هیچ کس جز او نمی‌تواند آن را برطرف سازد» (وَ إِنْ یَمْسَسْکَ اللَّهُ بِضُرٍّ فَلا کاشِفَ لَهُ إِلَّا هُوَ).

همچنین «اگر خداوند اراده کند خیر و نیکی به تو برساند، هیچ کس توانایی ندارد که جلو فضل و رحمت او را بگیرد» (وَ إِنْ یُرِدْکَ بِخَیْرٍ فَلا رَادَّ لِفَضْلِهِ).

«او هر کس از بندگانش را اراده کند (و شایسته بداند) به نیکی می‌رساند» (یُصِیبُ بِهِ مَنْ یَشاءُ مِنْ عِبادِهِ).

چرا که آمرزش و رحمتش همگان را در بر می‌گیرد «و اوست غفور رحیم» (وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ).